مترجم: سهیلا حاجی‏زاده





 

عنصر سدیم یک ماده‏ی شیمیایی مهم بوده و برای تولید نمک طعامی که ما در آماده سازی غذای روزانه‏ ی خود مصرف می‏کنیم، مورد استفاده قرار می‏گیرد.این مقاله را بخوانید تا بیشتر در رابطه با ابن عنصر بدانید.
عنصر سدیم متعلق به خانواده ‏ی فلزات قلیایی می‏باشد. از این رو، در جدول تناوبی در گروه I، بین لیتیوم و پتاسیم قرار دارد. از نظر شیمیایی، این عنصر به عنوان Na شناخته می‏شود. فردی که موفق به جداسازی سدیم شد، شیمیدان انگلیسی به نام سر همفری داوی بود. در سال 1806، او سدیم را در عبور جریان الکتریکی از طریق سدیم هیدروکسی مذاب به دست آورد.
این عنصر شیمیایی دارای واکنش پذیری زیادی در طبیعت می‏باشد. به همین دلیل، همیشه در طبیعت تنها به شکل ترکیبات دیده شده و به حالت عنصر آزاد یافت نمی‏شود. از نظر فراوانی در سطح زمین، سدیم در جایگاه ششم قرار دارد. رایج‏ترین عناصر معدنی سدیم زئولیت، کریولیت، آمفیبول، سودانیتر و غیره می‏باشد. مقادیر زیادی از سدیم در آب اقیانوس در قالب سدیم کلرید موجود می‏باشد. از نظر تجاری، سدیم توسط الکترولیز سدیم کلرید حل شده به دست می‏آید.

خواص سدیم

عنصر سدیم یک ماده‏ی سفت با رنگ سفید نقره‏ای می‏باشد. در دمای اتاق، این ماده بسیار نرم بوده و به کمک چاقو می‏توان آن را برش زد. سدیم براق زمانی که در معرض هوا قرار می‏گیرد، از بین می‏رود. به صورت ایده‏آل، در قلزات قلیایی، با افزایش عدد اتمی، چگالی افزایش می‏یابد. با این وجود، سدیم یک استثناء است، به طوری که در مقایسه با پتاسیم چگالی بالاتری دارد. 13 ایزووپ از سدیم وجود دارد که از این میان تنها یکی از این ایزوتوپ‏ها پایدار می‏باشد.
عدد اتمی این عنصر 11 بوده و جرم اتمی آن 23 می‏باشد. ظرفیت سدیم 1+ بوده که بدین معنی است که در طول یک واکنش شیمیایی، تنها یک الکترون موجود در بیرونی‏ترین لایه‏ی خود را به منظور تشکیل پیوند اهداء می‏کند. هنگامی که در تماس با هوا قرار می‏گیرد، به منظور تشکیل اکسیدها، به راحتی اکسید می‏شود. این عنصر با آب واکنش داده و سدیم هیدروکسید را تولید می‏کند. در طول این واکنش، مقدار زیادی گرما آزاد می‏شود.

مصارف سدیم

سدیم در هر دو قالب فلز و ترکیبات دارای مصارف زیادی می‏باشد، این ماده در برخی آلیاژها برای بهبود ساختار آن‏ها مورد استفاده قرار می‏گیرد. سدیم برای هدف تمیز کردن سطح بسیاری از فلزات استفاده می‏شود. سدیم فلزی در فرایند خالص‏سازی برخی فلزات واکنش پذیر مانند زیرکونیوم از ترکیبات آن مفید می‏باشد.
عنصر سدیم در ساخت لامپ‏های بخار که در چراغ‏های خیابان استفاده می‏شود، به کار برده می‏شود. این لامپ‏ها دارای کارایی بالایی در تولید نور از برق می‏باشند. این فلز در برخی راکتورهای هسته‏ای به عنوان یک سیال انتقال حرارت مورد استفاده قرار می‏گیرد. سدیم در دریچه‏های توخالی برخی موتورهای احتراق داخلی با عملکرد بالا برای اهداف مشابه نیز استفاده می‏شود. سدیم به عنوان یک عامل کاهنده در سنتز مواد آلی عمل می‏کند. این فلز یک جزء کلیدی صابون‏ها همراه با اسیدهای چرب نیز می‏باشد.
ترکیبات مختلفی از این عنصر نیز در انواع صنایع استفاده می‏شود. گسترده‏ترین ترکیب مورد استفاده خاکستر سودا، نمک طعام، جوش شیرین و نوشابه، بوراکس، نیترات سدیم، سدیم تیوسولفات‏ها و غیره می‏باشد. این ترکیبات عمدتا در صنایعی مانند صنایع نساجی، شیشه، فلز، کاغذ، نفت و غیره مورد استفاده قرار می‏گیرند.
سدیم یک نقش حیاتی را در زندگی بشر ایفا می‏کند. کلرید سدیم به عنوان نمک خوراکی در غذای روزانه‏ی ما استفاده می‏شود. این فلز در قالب آب نمک (نمک حل شده در آب) برای حفظ مواد غذایی مانند ترشی‏ها استفاده می‏شود. این عنصر در حفظ فشار خون و تنظیم مایعات درون بدن نیز مفید می‏باشد، همچنین یک نقش حیاتی را در انتقال عصبی و انقباض بیش از حد عضلات دارد. با این حال، سدیم می‏تواند اثرات منفی بر سلامت افرادی که از فشار خون حساس به نمک رنج می‏برند، داشته باشد.
به واسطه‏ی واکنش پذیری بالای آن، ذخیره‏ی سدیم خالص یک کار مشکل می‏باشد. درصورتی که با رطوبت موجود در هوا تماس پیدا کند، احتمال منفجر شدن آن وجود دارد. بنابراین، بهترین روش نگهداری سدیم ذخیره‏ی آن در هیدروکربن‏های مایع مانند نفت سفید می‏باشد.